เรารู้อะไรบ้างเกี่ยวกับการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันต่อโรคโควิด-19 ณ ปัจจุบัน

        เป็นที่ทราบกันดีว่า จากการศึกษาและความเข้าใจในภูมิคุ้มกันต่อโรคต่างๆ ทำให้เราสามารถนำความรู้ ความเข้าใจนั้น มาใช้ในการออกแบบวัคซีนที่มีประสิทธิภาพ และยารักษาโรคได้ แต่ในปัจจุบันนี้เราทราบอะไรกันบ้างเกี่ยวกับเรื่องภูมิคุ้มกันต่อโรคโควิด-19 เพื่อการพัฒนาวัคซีนโควิด-19 นี้  
         สำหรับเรื่องวัคซีนนั้น องค์การอาหารและยาแห่งสหรัฐอเมริกา (Food and Drug Administration, FDA) ได้ให้เกณฑ์ว่า วัคซีนโควิด-19  ควรจะป้องกันโรคได้ หรืออย่างน้อยก็สามารถลดความรุนแรงของการเกิดโรคได้ ในครึ่งหนึ่ง (50%) ของจำนวนคนที่ได้รับการฉีดวัคซีน

         การพัฒนาวัคซีน ส่วนใหญ่ต้องการให้วัคซีนกระตุ้น แอนติบอดี (antibody) เพื่อป้องกันไม่ให้เชื้อโรคเข้าสู่เซลล์ได้ แต่ ณ ปัจจุบัน จากการศึกษาวิจัยการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันโดยการสร้าง แอนติบอดี ต่อเชื้อ SARS-CoV-2 ซึ่งเป็นสาเหตุของโรค โควิด-19 นี้ เราทราบเพียงว่า

      1.      ผู้ป่วยที่หายจากโรคโควิด-19 จะสร้างแอนติบอดี ต่อเชื้อไวรัสนี้ บางส่วนของแอนติบอดีที่สร้างขี้นเป็น

             แอนติบอดีที่มีความสามารถในการป้องกันการติดเชื้อไวรัสนี้ได้ โดยการป้องกันไม่ให้ไวรัสเข้าสู่เซลล์ได้ (neutralizing antibodies)

2.      ผู้ป่วยที่หายจากโรคโควิด-19 จะมีจำนวนและชนิดของแอนติบอดีแตกต่างกันในแต่ละคน จากการศึกษาวิจัยของ Larry Luchsinger และคณะ แห่ง New York Blood Center โดยใช้น้ำเหลืองผู้ป่วยที่หายจากโรคโควิด-19 แล้ว (convalescent plasma) และพบว่ามีความแตกต่างกันนั้น ส่วนใหญ่มีระดับแอนติบอดีปานกลาง และประมาณ 16% ไม่มี neutralizing antibodies แต่ 10% มี neutralizing antibodies ที่แรงหรือประสิทธิภาพสูง โดยผู้ชายมี neutralizing antibodies แรงกว่าผู้หญิง 2 เท่า แต่ในเรื่องของอายุ กลุ่มเลือดหรือเชื้อชาติ ไม่ได้บันทึกไว้

3.      จากการศึกษาของ Davide F. Robbiani และคณะ ที่ตีพิมพ์ใน Nature พบว่า มากกว่า 99% ของผู้ป่วยมีระดับของ neutralizing antibodies ต่ำ แต่จำนวนของ แอนติบอดีที่จับกับไวรัสได้ (binding antibodies) พบในผู้ป่วยทุกคน แสดงให้เห็นว่า การสร้าง neutralizing antibodies ได้นั้น เป็นความสามารถของแต่ละคน (intrinsically capable)

4.      จากการศึกษาของ Sanjeev Krishna แห่ง St. George’s, University of London พบว่า ผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรงจะสร้างแอนติบอดีได้มากกว่า โดยเฉพาะถ้าเกิดมีการอักเสบ (inflammation) มาก แล้ว ระดับแอนติบอดีจะมีแนวโน้มสูง โดยการศึกษาระดับของ แอนติบอดี (IgG) ต่อเชื้อไวรัสในผู้ป่วย 177 ราย

5.      จากหลายๆการศึกษา พบว่า ไม่ใช่ผู้ป่วยทุกๆคน จะสร้างแอนติบอดี จากการศีกษาของ Sanjeev Krishna และคณะ ก็เช่นเดียวกัน ซึ่งพบว่า ผู้ที่ติดเชื้อไวรัสนี้ 2-8 % ไม่พบ IgG antibodies

นอกจากนี้  ผู้ป่วยที่สร้างแอนติบอดี เราก็ยังบอกไม่ได้ว่าแอนติบอดีจะอยู่นานแค่ไหน และแอนติบอดีเหล่านั้นสามารถป้องกันโรคได้ไหม แต่การศึกษาของ Krishna พบว่าอย่างน้อย เกือบ 2 เดือนแล้วแอนติบอดียังไม่ลดลง แต่การศึกษาของ Quan-Xin Long และคณะ ซี่งตีพิมพ์ใน Nature Medicine ได้ศืกษาในกลุ่มผู้ติดเชื้อที่ไม่มีอาการ (asymptomatic people) จำนวน 37 ราย และผู้ป่วยที่มีอาการ (symptomatic people) จำนวน 37 ราย พบว่า มีการลดลงในระดับของ IgG และ neutralizing antibodies ภายหลัง 2-3 เดือน (โดยลดลงในกลุ่มผู้ที่ไม่แสดงอาการมากกว่า)  

จากการศึกษาดังกล่าว ทำให้ในขณะนี้ นักวิจัยให้ความสนใจไปยัง ภูมิคุ้มกันชนิดอื่น นอกจาก แอนติบอดี ที่ใช้ในการป้องกันโรค คือ

1.       Helper T cells  ซี่งนักวิจัย พบว่า ผู้ป่วยที่หายจากโรคโควิด-19 มี helper T cells ซึ่งจดจำ specific proteins บนเชื้อ SARS-CoV-2 

2.      T cells อีกชนิด คือ killer T cells ซึ่งเป็น cellular immune response ที่สำคัญ ซึ่งจะทำหน้าที่ฆ่าเซลล์ที่ติดเชื้อมากกว่า การป้องกันการติดเชื้อ โดย จากการศึกษาของ Daniella Weiskopf และคณะ พบว่า ผู้ป่วยโรคโควิด-19 ที่เข้ารักษาตัวในห้องรักษาพยาบาลผู้ป่วยขั้นวิกฤต (intensive care unit, ICU) พบว่ามี SARS-CoV-2-specific killer T cells และ ในกลุ่มควบคุมที่มีสุขภาพดี 2 ราย ที่ไม่ได้สัมผัสกับเชื้อ SARS-CoV-2 แต่ยังมี T cells ในระดับต่ำๆ ซึ่งทำปฏิกริยากับ เชื้อ SARS-CoV-2 ได้ ซึ่งชี้ให้เห็นว่า สามารถเกิดปฏิกิริยาข้ามกลุ่มได้ (cross-reactivity) เนื่องจากเคยได้รับเชื้อไข้หวัดธรรมดา (common cold) ที่เกิดจากเชื้อไวรัสโคโรนา (Corona viruses) จึงไม่น่าแปลกใจเลยว่า T cells มีความสำคัญมากเช่นกัน

          อย่างไรก็ตาม การตอบสนองทางภูมิคุ้มกันของ T cells เรายังไม่ทราบว่าจะยาวนานแค่ไหน  จะมีความสามารถในการป้องกันการติดเชื้อ SARS-CoV-2 หรือไม่ และไวรัสสามารถหลีกหนีภูมิคุ้มกันได้หรือไม่

     

                 ณ ปัจจุบัน เรายังไม่ทราบแน่ว่า ภูมิคุ้มกันที่ใช้ในการป้องกัน (Protective immunity) คืออะไร ดังนั้น เราจึงไม่ทราบอย่างแน่ชัดว่าจะสร้างหรือกระตุ้นภูมิคุ้มกันชนิดไหนเพื่อป้องกันการติดเชื้อ โดย Poznansky Center แนะนำว่า การพัฒนาวัคซีน ควรจะกระตุ้นทั้ง T cells และ แอนติบอดี  และวัคซีนที่จะสำเร็จได้นั้นขึ้นกับ การศึกษาในทางคลินิก (clinical study) เป็นสำคัญ 

จากประสบการณ์ของผู้เขียนในการศึกษาวิจัย วัคซีนโรคเอดส์ นั้น จะมีรูปแบบคล้ายกับการศึกษาวัคซีนป้องกันโรคโควิด-19 โดยจะต้องพัฒนาวัคซีนที่กระตุ้นทั้ง T cells และ แอนติบอดี  สำหรับแอนติบอดีที่เป็น functional antibodies คือ neutralizing antibodies เช่นเดียวกัน ซึ่งแต่ละคนก็สร้าง neutralizing antibodies ที่มีความแรงไม่เท่ากัน และจำนวนไม่เท่ากันด้วย อีกทั้งมีการสร้าง neutralizing antibodies ต่างชนิดกัน ต่อ epitopes ที่ต่างกันของ ไวรัส ซึ่งมีประสิทธิภาพที่ต่างกัน ดังนั้นคงต้องพิจารณา หรือศึกษาด้านวิทยาภูมิคุ้มกันเพื่อให้มีความรู้พื้นฐานมากยิ่งขึ้นสำหรับโรคโควิด-19 นี้ ในการนำไปใช้พัฒนาวัคซีนที่มีประสิทธิภาพที่ดียิ่งๆขึ้นไป อย่างไรก็ตาม วัคซีนโควิด-19 มีความต้องการเร่งด่วน จึงต้องมีการพัฒนา ปรับปรุง ควบคู่กับการศึกษาด้านวิทยาภูมิคุ้มกันนี้

              แหล่งข้อมูล:

           1.      https://www.axios.com/coronavirus-vaccine-antibodies-t-cells-immunity-c5addf66-5b46-479b-af77-f41e6ed1887e.html

              2.   https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.06.08.20124792v1.full.pdf

              3     https://www.nature.com/articles/s41586-020-2456-9_reference.pdf

              4.   https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.06.07.20124636v2.full.pdf

              5.   https://www.nature.com/articles/s4159-020-0965-6

              6.   https://immunology.sciencemag.org/content/5/48/eabd2071  

            7.  https://www.sciencemag.org/news/2020/05/t-cells-found-covid-19-patients-bode-well-long-

                    term-immunity