ในรอบ
10-20 ปีที่ผ่านมา จะเห็นได้ว่าทั่วโลกรวมทั้งประเทศไทยมีการระบาดของโรคติดเชื้อใหม่ๆ
อยู่อย่างสม่ำเสมอและได้คร่าชีวิตผู้คนไปเป็นจำนวนมาก เช่น ไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ใหม่
2009 โรคไข้ซิก้า โรคซาร์ โรคเมอร์ส โรคอีโบล่า และล่าสุดโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่
2019 หรือโควิด-19
ที่ได้มีการระบาดขึ้น เมื่อปลายปี 2019 และมีการแพร่กระจายไปทั่วโลกอย่างรวดเร็ว
จนถึงวันนี้ (2 มิ.ย. 63) มีผู้ติดเชื้อไปแล้วประมาณ 6.3 ล้านคน
และเสียชีวิตประมาณ 3.7 แสนคน โรคระบาดที่อันตรายและน่ากลัวเหล่านี้ เรียกว่า โรคติดเชื้ออุบัติใหม่
(Emerging
infectious diseases) หรือ โรคติดเชื้ออุบัติซ้ำ (Re-emerging
infectious diseases) มาดูกันว่า โรคอุบัติใหม่คืออะไร สาเหตุเกิดจากอะไรได้บ้าง
โรคติดเชื้ออุบัติใหม่ คืออะไร
ตามคำนิยามขององค์การอนามัยโลก
หรือ World Health
Organization (WHO) โรคติดเชื้ออุบัติใหม่ (Emerging Infectious Diseases หรือ EID) หมายถึง โรคติดต่อจากเชื้อชนิดใหม่ ๆ
ที่มีรายงานผู้ป่วยเพิ่มขึ้นในระยะเวลา 20 ปีที่ผ่านมา หรือโรคติดเชื้อที่มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นในอนาคตอันใกล้
ซึ่งรวมไปถึงโรคที่เกิดขึ้นใหม่ในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่ง
หรือโรคที่เพิ่งจะมีการแพร่ระบาดเข้าไปสู่อีกพื้นที่หนึ่ง
และยังรวมถึงโรคติดเชื้อที่เคยควบคุมได้ด้วยยาปฏิชีวนะแต่ปัจจุบันเชื้อเกิดการดื้อยาแล้ว
โดยสามารถแบ่งออกได้เป็น 5 กลุ่ม คือ
1. โรคติดต่อที่เกิดจากเชื้อใหม่ (new infectious diseases) เช่น ซาร์ส ไข้หวัดนก ไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ใหม่
H1N1 2009
2. โรคติดต่อที่พบในพื้นที่ใหม่ (new geographical areas) เป็นโรคที่มาจากประเทศหนึ่งระบาดไปยังอีกประเทศหนึ่ง
หรือข้ามทวีป เช่น โรคเวสต์ไนล์ไวรัส
3. โรคติดเชื้ออุบัติซ้ำ (re-emerging infectious diseases) คือ โรคติดต่อที่เคยระบาดในอดีต
และสงบไปนานแล้ว แต่กลับมาระบาดอีก เช่น ไข้ชิคุนกุนยา
4. เชื้อโรคดื้อยา (antimicrobial resistant organism) เช่น วัณโรคดื้อยา โรคมาลาเรีย
5. อาวุธชีวภาพ (deliberate use of bio-weapons) คือ การใช้เชื้อโรคหลายชนิดผลิตเป็นอาวุธ
เช่น เชื้อแอนแทรกซ์ ไข้ทรพิษ
นอกจากนี้
สถาบันโรคภูมิแพ้และโรคติดเชื้อแห่งชาติ สหรัฐอเมริกา (National Institute of Allergy and Infectious
Disease, NIAID) ได้แบ่งโรคติดเชื้ออุบัติใหม่
เป็น 3 กลุ่ม คือ
1.
โรคที่ค้นพบใหม่ใน
20 ปีที่ผ่านมา เช่น ไวรัสตับอักเสบ ซี
2.
โรคติดเชื้ออุบัติซ้ำ
3.
โรคที่นำไปใช้เป็นอาวุธชีวภาพได้
ซึ่ง ในกลุ่มนี้ ศูนย์ควบคุมโรค สหรัฐอเมริกา (Center
of Disease Control, CDC) ยังแบ่งเป็นกลุ่มย่อย อีก 3 กลุ่ม คือ CDC-Category
A, B, และ C เรียงตามเชื้อโรคที่ทำให้มีการเสียชีวิตจากมากไปน้อยตามลำดับ
ปัจจัยที่ทำให้เกิดโรคติดเชื้ออุบัติใหม่ มีดังต่อไปนี้
1. ยุคโลกาภิวัฒน์ (Globalization) เป็นโลกไร้พรมแดน จึงมีการติดต่อ ท่องเที่ยว ค้าขายกันอย่างกว้างขวาง
รวมทั้งลักลอบฆ่าสัตว์ต่างๆ เคลื่อนย้ายสัตว์ป่า มีการย้ายถิ่นฐานข้ามพรมแดน
2. การเปลี่ยนแปลงในวิถีการดำรงชีวิต และพฤติกรรม (Human demographic and behavior) เช่น การรับประทานอาหารสุกดิบ อาหารกระป๋อง การที่พ่อแม่ออกไปทำงานนอกบ้านและต้องนำลูกไปฝากเลี้ยง
ทำให้เด็กอยู่ด้วยกันเป็นหมู่มากอาจทำให้เกิดโรคอุจจาระร่วงและโรคติดเชื้อระบบหายใจได้ง่าย
3. การพัฒนาเศรษฐกิจ และการใช้พื้นที่ (Economic
development and land use) เช่น การสร้างเขื่อน ตัดไม้ทำลายป่า
การสร้างตึก
4. เชื้อจุลชีพเปลี่ยนแปลงเพื่อหนีภูมิคุ้มกัน
(Microbial adaptation and change) เช่น เชื้อเอชไอวี ไวรัสไข้หวัดใหญ่
5. การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ (Climate change) สภาวะโลกร้อน ยุงเพิ่มจำนวนอย่างรวดเร็วและแพร่โรคได้ง่าย
6. การเปลี่ยนแปลงระบบนิเวศน์ (Changing
ecosystems) เช่น ภัยธรรมชาติ น้ำท่วม ทำให้โรคฉี่หนูระบาดมากขึ้น
7. กลุ่มเปราะบาง (Human vulnerability) เช่น การเพิ่มขึ้นของประชากรผู้สูงอายุมากขึ้น เด็กติดเชื้อง่ายขึ้น หรือ กลุ่ม ผู้ป่วยภูมิคุ้มกันต่ำ
(immunocompromised host) และขาดอาหาร (malnutrition)
8. สงครามหรือความอดอยาก (War and famine) รวมถึงการก่อการร้ายสากล
การใช้อาวุธชีวภาพ
จะเห็นได้ว่า ปัจจัยที่ทำให้เกิดโรคติดต่ออุบัติใหม่
มีมากมายที่เป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดโรคได้ และโรคอุบัติใหม่หลายๆโรค เป็นโรค zoonosis คือ โรคที่ติดต่อจากสัตว์สู่คน เช่น ไข้หวัดนก
โรคฉี่หนู เป็นต้น ดังนั้น การดูแลสุขภาพคน สุขภาพสัตว์ และสิ่งแวดล้อม
จึงมีความสำคัญ ต้องดูแลไปพร้อมๆกัน ตรงกับ concept ความร่วมมือระหว่าง
หน่วยงานด้านสุขภาพสัตว์ สุขภาพคน ภายใต้หลักการ “One World One Health”
โดย องค์การอนามัยโลก องค์การระบาดสัตว์ระหว่างประเทศ
และองค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ นอกจากนี้ โรคติดเชื้ออุบัติใหม่ มีผลกระทบทั้งด้านเศรษฐกิจ
สังคม วัฒนธรรม ในระดับโลก โดยเฉพาะการะบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่
2019 หรือโควิด-19
ทั่วโลกอยู่ในขณะนี้ ซึ่งเป็นสาเหตุที่เราต้องปรับตัวและมีชีวิตวิถีใหม่
(New normal) เพื่อความอยู่รอด
และต้องร่วมมือช่วยกันแก้ไข ป้องกัน ในทุกๆด้าน ไม่เพียงแต่ด้านการแพทย์และการสาธารณสุขในด้านการพัฒนาวัคซีน
และยา เท่านั้น
แหล่งข้อมูล:
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น